تشخیص و درمان انواع ناتوانی یادگیری خاص
اختلال یادگیری یک مشکل عصبی است که بر اساس تست‌های خواندن، نوشتن و محاسبه در ریاضیات شناخته می‌شود. کودکان دارای اختلال یادگیری می‌توانند بسیار باهوش و البته بازیگوش باشند؛ اما در درک اطلاعات و حرف‌های والدین و معلمان خود، دارای مشکل باشند.
ناتوانی یادگیری از جمله مشکلات درمانی است که نیاز به مشاوره حتمی درمانگر در کودکی دارد؛ در غیر این صورت این اختلال در بزرگسالی نیز همراه شما یا فرزندتان خواهد بود. به گفته برخی پزشکان و درمانگران، اختلالات یادگیری کاملا و تماما قابل درمان نیستند و تنها باید با افزایش مهارت‌های فردی و ایجاد فضای مناسب برای کودک، از پیشروی آن جلوگیری کرد.
در این مقاله با ماهیت اصلی اختلال یادگیری (Learning Disability) و علائم آن آشنا می‌شوید؛ همچنین پس از ارزیابی اختلال یادگیری با شرایط خود یا فرزندتان، می‌توانید درباره انواع اختلال یادگیری و روش‌های درمان آن بخوانید.
اختلال یادگیری چیست؟
اختلال یادگیری یک بیماری نوروژنیک (با ریشه عصبی) است که موجب مشکلاتی در دریافت، ارسال و پردازش اطلاعات توسط مغز انسان می‌شود. کودکان مبتلا به این اختلال، معمولا مشکلاتی در خواندن، نوشتن، حل مسائل ریاضی و فهم کلیت موضوعات دارند.
از نظر روانشناسی، اختلال یا ناتوانی یادگیری به معنای وجود مشکلاتی در یک یا چند فرآیند شناختی است که قوای درک، گفتار و نوشتار را به صورت کامل یا جزئی درگیر می‌کند. این اختلال در دوران کودکی با مشکلاتی در حوزه‌های گوش دادن، صحبت کردن، خواندن، املا و حل مسائل مفهومی و محاسباتی آشکار می شود.
اختلالات یادگیری چه علائمی دارند؟
معمولا، اولین افرادی که متوجه بروز اختلال یادگیری در کودکان می‌شوند، پدر یا مادرهایی هستند که در انجام تکالیف و تعیین مسئولیت‌ها برای کودکان فعال هستند. در مرحله دوم، معلمان ممکن است مشکلاتی را تشخیص دهند و در صورت امکان با مشاور و معاون مدرسه در ارتباط باشند. در نهایت و مهم‌ترین مرحله، تشخیص علائم و تأیید اختلال یادگیری باید توسط دکتر روانشناس انجام شود.
در این بخش به برخی علائم رایج ناتوانی یادگیری اشاره کردیم:
- داشتن دایره لغات کم
- توجه کم و حافظه ضعیف
- مشکل در خواندن و درک مطلب
- مشکل در تمرکز و پیروی از دستورالعمل‌ها
- توانایی کم یا ضعیف در نوشتن متن‌های تکرارشده
- مشکل در یادگیری الفبا، املای کلمات و ترتیب اعداد
- در برخی موارد هماهنگ نبودن دست و چشم یا بدن هنگام انجام فعالیتی
اختلال یادگیری از چه سنی ارزیابی می شود؟
اختلالات یادگیری معمولا از سن ۵ تا ۶ سالگی شروع می‌شود و می‌تواند تا دوران نوجوانی به طور قابل مشاهده‌ای ادامه یابد. با این حال، در برخی موارد، اختلال یادگیری حتی در سنین بزرگسالی نیز مشاهده می‌شود. در زیر، برخی از نشانه‌های شایع اختلال یادگیری ذکر شده است.
لازم به ذکر است که برخی از این موارد به صورت موقت در کودکان رخ می‌دهند. بنابراین، برای تشخیص نهایی و ارائه راهکارهای درمانی، بهتر است به دکتر روانشناس مراجعه کنید تا از وقوع هرگونه خسارت غیرضروری به عزیزانتان جلوگیری شود.
اختلال یادگیری
اختلال یادگیری در کودکان
ناتوانی یادگیری در کودکان ۵ تا ۹ ساله ممکن است باعث مشکلاتی مانند تلفظ نادرست کلمات، مشکل در یادگیری رنگ‌ها، اشکال، اعداد و الفبا شود. همچنین، ممکن است در فعالیت‌های روزمره مانند یادگیری روتین‌ها، بستن دکمه، زیپ و بند کفش مشکل داشته باشند. در کودکان دبستانی نیز، ممکن است مشکلاتی مانند آهستگی در یادگیری مهارت‌های جدید یا اشتباه های مکرر در املای کلمات به وجود آید که نشانه‌ای از اختلال یادگیری است.
با مرور روش‌ها و تکنیک‌های درسی و افزایش میزان یادگیری، می‌توان به بهبود این مهارت‌ها کمک کرد. هنگامی که کودک به سن نوجوانی تا ۱۳ سال می‌رسد، ممکن است مشکل در درک مطالب، رعایت مهارت‌های انضباطی و حل سوالات تشریحی داشته باشد. حتی مشکلات ساده‌ای مانند دستخط ناخوانا و نظم نبودن اتاق خواب و میز هم می‌توانند نشانه‌هایی از اختلال یادگیری باشند.
اختلال یادگیری در بزرگسالان
بزرگسالان هم ممکن است بدون آگاهی از وجود اختلالات خود، تأثیر منفی آنها را در زندگی خود به عنوان کاهش اعتماد به نفس تجربه کنند. این مشکلات می‌توانند منجر به مشکلات عاطفی و افسردگی شوند. اگر شخص بزرگسال با مشکلاتی مانند مشکل حافظه، صحبت کردن آهسته، کمبود هماهنگی ذهنی و مشکل در درک مفاهیمی مانند زمان و جهت مواجه باشد، احتمالاً دچار ناتوانی یادگیری است.
اگر نگران هستید که خودتان یا فردی نزدیک به شما با اختلال یادگیری مواجه است، بهتر است با یک پزشک روانشناس مشورت کنید و به دستورالعمل‌های او عمل کنید. در صورت لزوم، پزشک ممکن است شما را به یک تخصصی دیگر ارجاع دهد تا با ارزیابی عملکرد شناختی و رفتاری شما، اختلال خاص را تشخیص دهد.
انواع اختلال یادگیری خاص
انواع اختلال یادگیری متنوعی دارند؛ زیرا دلایل آنها ممکن است بسیار متنوع و ریشه‌ای باشد. شناخت این انواع به ما کمک می‌کند تا با کمک مشاور یا روانپزشک، راه‌حل‌های بهتری برای درمان پیدا کنیم و مدت زمان درمان را کاهش دهیم. در این قسمت، چند اختلال اصلی یادگیری را معرفی می‌کنیم و شما را با ویژگی‌ها و نشانه‌های آنها آشنا می‌کنیم.
نارساخوانی – اختلال یادگیری خواندن (Dyslexia)
نارساخوانی یکی از اصلی‌ترین انواع ناتوانی یادگیری است که با مشکلات اساسی در خواندن و درک رابطه بین صدا، حروف و کلمات همراه است. تقریباً 85 درصد افراد مبتلا به اختلال یادگیری، با نارساخوانی مواجه هستند. برخی از علائم آن شامل ایراد در تشخیص حروف و کلمات، درک کلمات، سرعت خواندن و روان‌خوانی می‌باشد.
در نوشتار افزایش سرعت مغز با راهکارهای موثر و ثابت‌شده دیگران آشنا می‌شوید و می‌توانید از این موارد برای افزایش مهارت فرزند و بزرگسالان استفاده کنید.
اختلال یادگیری نوشتن (Dysgraphia)
ناتوانی در نوشتن یا دیس گرافی نوعی از ناتوانی یادگیری است که منجر به وجود مشکل در نوشتن افکار فرد یا حتی دست خط ضعیف و بد می‌شود. جدول زیر، علائم جداگانه‌ای از اختلال یادگیری خواندن و نوشتن را نشان می‌دهد؛ که تشخیص حدودی را برای شما آسان‌تر می‌کند.
| علائم اختلال خواندن | علائم اختلال نوشتن |
| کند خوانی یا بروز مشکل حین خواندن | ایراد املایی حروف و کلمات |
| عدم تشخیص حروف و کلمات تکرارشده | کمبود انسجام جملات در یک متن |
| مشکل در درک کلمه و جمله خوانده‌شده | وجود نامرتبی و ناپیوستگی در نوشتار |
| ناتوانی در استفاده از لغات عمومی | تکرار متعدد اشتباهات نوشتاری در یک متن |
اختلال یادگیری ریاضی (Dyscalculia)
به دلیل اینکه ریاضی درسی مفهومی و ادراکی است و در عین حال نیازمند قدرت تحلیل و محاسبه است، برخی والدین یا معلمان ممکن است دیرتر به بروز این نوع ناتوانی در کودکان بپردازند. اگر کودک شما در درک معنای اعداد و استفاده از اصول ریاضی برای حل سوال دچار مشکل است، بهتر است به یک مشاور مراجعه کنید. لازم به ذکر است که بسیاری از اختلالات یادگیری نیاز به ارائه راه‌حل سریع و مطمئن دارند و با گذر زمان بهبود پیدا نمی‌کنند.
اختلال یادگیری مهارت حرکتی (Dyspraxia)
گاهی اوقات ممکن است متوجه وجود مشکلاتی مانند ناتوانی در بستن دکمه پیراهن یا زیپ لباس شوید. این نوع مشکلات به عنوان دیسپراکسی یا مشکلات حرکتی شناخته می‌شوند؛ که نشان از مشکلات در حرکت و هماهنگی اعضای بدن دارند. برای بسیاری از والدین، انجام فعالیت‌هایی مانند دویدن، پریدن یا بریدن چیزی مشکل و چالشی ندارد؛ اما وقتی کودکان با این موارد مشکل دارند، بهتر است با یک مشاور در ارتباط باشند.
اختلال یادگیری زبان – آفازی (Aphasia) و دیس فازی (Dysphasia)
توانایی درک زبان گفتاری می‌تواند با اختلالات آفازی و دیس فازی مرتبط باشد. جالب است بدانید که این دو اختلال علائم مشابهی دارند. برخی منابع روانشناختی می‌گویند که آفازی یک حالت شدیدتر از اختلال LD است. در حالت آفازی فرد کلیهٔ توانایی‌های گفتار و درک خود را از دست می‌دهد ولی در حالت دیس فازی فقط اختلالات زبانی کمی مشاهده می‌شود.
تشخیص ناتوانی در یادگیری
بهتر است بدانید که اطلاعات کلی در مورد اختلال LD تنها اطلاعات اولیه‌ای هستند و برای تشخیص قطعی بیماری کافی نیستند. برای تشخیص اختلال‌های یادگیری خاص، نیاز است که ابتدا روانشناس یا روانپزشک با بررسی تاریخچه پزشکی، آموزشی و خانوادگی فرد و همچنین انجام تست‌های آزمایشی، تشخیص قطعی را بر اساس اطلاعات دقیقی ارائه دهند. در برخی موارد، بهتر است از معلمان کودک خود نیز اطلاعاتی درباره او جمع آوری کنید و به پزشک ارائه دهید. در حقیقت عوامل زیادی همانند روند تکامل فردی و رشد کودک نیز می توانند در تست و تشخیص اختلال یادگیری موثر باشند.
اختلال یادگیری
نحوه درمان مشکلات و اختلالات یادگیری
لطفاً توجه داشته باشید که درمان اختلال یادگیری گزینه‌های متعددی دارد و همچنین بروزی در این زمینه وجود دارد که برای اجرای آن باید آگاهی کامل داشته باشید. در این بخش، فقط برخی از گزینه‌های درمان اختلال یادگیری را ذکر می‌کنیم که باید توسط پزشک روانشناس یا روانپزشک تعیین و توصیه شوند. همچنین، برخی از موارد ممکن است توسط مدرسه و مشاوران فردی پیشنهاد شوند.
برنامه آموزش فردی (Individualized Education Program)
جالب است بدانید که تمام مدارس دولتی در آمریکا ملزم به ارائه برنامه آموزش فردی یا همان IEP برای دانش آموزان دارای اختلال یادگیری هستند. در این برنامه استراتژی‌هایی برای حمایت و درمان و افزایش مهارت‌های فردی هر کودک ارائه می‌شود. متاسفانه در معدود مدارسی می‌توان درمان و افزایش مهارت‌های غیرتحصیلی را به عهده مدارس و معلمان و مشاوران مدرسه گذاشت.
کاردرمانی
کاردرمانی از جمله فعالیت‌هایی است که در راستای افزایش بهداشت روان عمل می‌کند. این تمرین، به تمام کودکانی که دارای اختلالات مختلف در نوشتن، گفتار، خواندن و درک مطلب هستند کمک می‌کند؛ تا نقاط قوتی در ذهن خود ایجاد کنند. حتی مهارت‌های حرکتی کودک و مهارت‌های زبانی با این روند افزایش پیدا می‌کند.
مصرف دارو
گاهی ممکن است اختلالاتی مثل کمبود توجه یا بیش فعالی موجب ایجاد اختلال LD در کودک شود. در چنین مواقعی به تشخیص روانپزشک داروهایی برای کاهش افسردگی و اضطراب تجویز می‌شوند تا توانایی‌های کودک یا بزرگسال بهبود پیدا کند.
تمرینات مکمل
در مواردی که اختلال LD به سرعت شناسایی می‌شوند یا در مواردی که در کنار درمان اصلی، به تمرینات مکمل نیاز باشد، از فعالیت‌های جزئی استفاده می‌شود. برای مثال موارد ساده‌ای مانند تغییر رژیم غذایی، استفاده از مولتی ویتامین‌ها، تمرینات چشمی و هماهنگی اعضا، نوروفیدبک و دیگر تمرینات، جزو دسته فعالیت‌های مکمل درمان اختلال یادگیری قرار می‌گیرند.
درمان ناتوانی یادگیری چقدر طول می کشد؟
در حقیقت درمان‌های روانشناختی بر اساس وضعیت فعلی کودک یا یکی از افراد بزرگسال نزدیک به شما، تعیین می‌شود. اختلالی که در کودکی درمان نشده و به بزرگسالی کشیده شده است، قطعا نیازمند وقت و توجه بیشتری است.
برای کودکان می‌توان گفت که در طول زمان با وجود پیشرفت، کم کم از حجم تمرینات و دوره‌ها کاسته می‌شود؛ اما اگر پیشرفتی دیده نشود، نیازمند تمرینات مکمل یا شاخه‌های دیگر درمان هستید. یکی از کارهایی که به عهده والدین است تا دوره درمان را کوتاه‌تر کنند، تشویق و افزایش اعتماد بنفس او می‌باشد. مجموعه‌ای از مهارت‌های والدین و مشاور و معلمان می‌تواند راهگشای این چالش باشد.
تاثیر ناتوانی یادگیری در روحیه کودک
در برخی موارد این کودکان از قبل دارای مقداری اضطراب و کمبود اعتماد بنفس بوده‌اند. در نتیجه باید با ملاحظه و مهربانی خاصی با آنها برخورد کنید که تا کنون نکرده‌اید! شما می‌توانید با کمی شور و انگیزه و دادن اشتیاق و عزت نفس به کودک، راه یک ساله را یک شبه طی کنید.
توجه داشته باشید که کودک شما در محیط آموزشی احساس ضعف و ناتوانی می‌کند و اگر این حس را در محیط خانواده هم تجربه کند،شاید دیگر نتواند مانند افراد دیگر موقعیت های عالی زندگی خود را حفظ کند. توصیه می نماییم که دستورالعمل‌های مشاور را جدی بگیرید و با ملایمت پیش بروید.
راهنمای اختلال یادگیری ال ای
ممکن است والدین کودک هنگام تلاش برای رفع مشکل، دچار ناامیدی شوند؛ اما تنها با کسب اطلاعات بیشتر در مورد اختلال یادگیری ال دی و نحوه اثرگذاری آن روی رفتار کودک، می‌توانید بزرگترین امید او باشید. در این مسیر قطعا با چالش‌های زیادی در خانه و مدرسه مواجه هستید که ممکن است مدیریت اوضاع را برای والدین سخت‌تر کند.