اجزای اصلی یک کتاب

شناخت اجزای اصلی کتاب از هر لحاظ اهمیت دارد. به این علت که هر یک از جزای كتاب اطلاعات خاصی را در اختیار مخاطبان می‌ گذارد. كه در جای خود، بهره‌‌ گیری از كتاب را ممكن یا دست كم آسان می‌ نماید. به عنوان مثال پیش‌ گفتار و دیباچه كتاب، راهنمای خوبی می باشد. برای آنكه حدود و ثغور موضوع مورد بحث در كتاب را بدانیم یا صفحه عنوان كتاب، اطلاعات كتاب‌شناختی را در اختیار ما می‌ گذارد. در حالت كلی، صورت ظاهر هر كتاب شامل اجزای زیر است:

جلد

جلد یا cover در واقع قسمت بیرونی هر کتاب را شامل می‌شود. نقش جلد کتاب درج اطلاعات کلی در رابطه با کتاب است. عنوان کتاب، نام نویسنده، مترجم و یا مؤلف، نوبت چاپ و… را شامل می‌ گردد. جلد اولین جزء کتاب است که خواننده و یا مخاطب با آن روبرو می‌ گردد. در نتیجه طراحی و چیدمان آن باید به گونه‌ای باشد که علاوه بر اینکه مخاطب را جذب خود می‌ نماید، متناسب محتوای درون کتاب نیز باشد.

پشت جلد

پشت جلد دقیقا قسمت مخالف روی جلد است و معمولاً ساده‌تر از روی جلد طراحی می‌شود. اطلاعات مندرج در پشت جلد می‌‌تواند شامل داده‌ های اصلی خود کتاب به همراه مطالبی مانند توضیح کتاب با زبان‌ های دیگری مثل انگلیسی و فرانسه باشد. اغلب قیمت کتاب و بارکد در این قسمت قرار می‌ گیرد.

عطف یا شیرازه

اجزای اصلی کتاب، عطف قسمت اتصال دو طرف جلد کتاب میباشد. و به این ترتیب صفحات داخلی کتاب نیز به همدیگر متصل می‌ گردند. در قسمت عطف نیز بسته به فضای موجود اطلاعاتی همانند عنوان کتاب و نام نویسنده برای سهولت دسترسی مخاطب قرار می‌ گیرد.

انواع قطع‌ ها

• قطع وزیری

16×24 سانتی‌ متر (مناسب برای كتاب‌ های درسی، علمی و دانشگاهی)

• رقعی

14×22 سانتی‌متر

• رحلی

دارای سه اندازه بزرگ، كوچک و متوسط 24×37، 21×32، 19×26 سانتی‌ متر (مناسب برای دایرة المعارف‌‌ ها، قرآن‌ ها)

• قطع جیبی

12×16 سانتی‌ متر

• قطع خشتی

شكل مربع یا خشت در اندازه كوچک و بزرگ

• قطع بیاضی

در اندازه‌ های متفاوت (دوخت اوراق كتاب از عرض آن انجام می‌ شود)

• قطع سلطانی

30×50 سانتی‌ متر از بزرگ‌ ترین قطع‌ های كتاب است و رواج چندانی ندارد.

اجزای اصلی کتاب

اجزای داخلی کتاب

يک کتاب از بخش های زير تشکيل شده است:

صفحه بسم الله

صفحه عنوان

صفحه‌ ای می باشد که حاوی اطلاعات زير است:

•  عنوان کتاب
•  عنوان فرعی (عبارت توصيفي كه روشنگر عنوان اصلي است)
• نام مؤلف يا مؤلفان به همراه اطلاعاتی مانند موقعيت و درجه علمی آن ها
• نام ناشر
• تاريخ انتشار

صفحه حقوقی (شناسنامه)

اغلب مشخصات كامل كتاب و اطلاعاتِ كتاب‌ شناختی را به خواننده می‌ دهد. و شامل نام و نام خانوادگی نویسنده یا نویسندگان و كسان دیگری است. كه در فراهم آوردن مطالب یا ترجمه یا ویرایش كتاب شركت داشته‌ اند. پس از آن، عنوان اصلی و عنوان‌های فرعی كتاب، محل نشر (نام شهر)، نام شخص یا مؤسسه ناشر و تاریخ نشر در صفحه شناسنامه می‌آید.

تقديم نامه (صفحة اهدا)

 فهرست مطالب

(يک فهرست از بخش‌های کتاب به ترتيب قرارگرفتن در کتاب به ‌همراه شماره صفحه مربوطه است).

این صفحه اغلب پیش از پیشگفتار می‌ آید و فهرستی از بخش های گوناگون کتاب، رئوس و سرفصل ها، ترتیب قرارگیری و شماره صفحه مطالب کتاب ذکر می‌ نماید.

پيشگفتار

سخنی است که در آغاز، توضیح مختصری درباره کتاب، توسط نویسنده در قالب پیشگفتار نوشته می‌ شود. پیشگفتار یا دیباچه بخشی است که نویسنده در آن مستقیماً با مخاطب سخن می‌ گوید که اهمیت کتاب در چیست و چرا این کتاب را نوشته است.

مقدمه

در آغاز کتاب بخشی از متن به توضیح موضوع کتاب کلیت کار و یا بخش خاصی از کتاب پرداخته می‌ شود که موجب شناخت دقیق‌ تر و کامل تر مطالب و موضوع می‌ شود. مقدمه ممکن است بوسیله شخصی به جز نویسنده کتاب نوشته ‌شود.

متن کتاب (فصول مختلف كتاب)

متن کتاب به عنوان بدنه اصلی کتاب و هدف اصلی نویسنده از نوشتار شناخته می‌ شود. مطالب کتاب شامل تمامی عناصر از جمله فصل، بخش، تیتر، عناوین و نوشتار است که تمامی این عناصر با هدف رساندن پیام اصلی نویسنده به مخاطب و بیننده در کنار یکدیگر چیده می‌ شوند.

پيوست يا ضميمه

به اطلاعات و معلومات جنبی سودمندی که در قسمت های پایانی كتاب‌ ها می‌ آیند را پیوست یا ضمیمه می‌ گویند. مانند: جدول‌ها و نمودارها

واژه‌نامه

واژه نامه به خواننده کمک می‌ نماید تا با مفاهیم و موضوعات تخصصی بکار برده شده در متن آشنایی بیشتری کسب کند.

کتابنامه

ترتیب فهرست منابع و مأخذ در آخر کتاب تابع شرایط و اصولی است. که در کل جهان میان تمام نویسندگان مشترک است. در نتبجه رعایت اصول ارجاع درون متن و بیرون از متن به منابع بایستی تابع اصول و قواعدی باشد. تا کلیه مخاطبین داخل و خارج از کشور بتوانند به آسانی به منابع ذکر شده دسترسی پیدا کنند.

صفحه آرايی

اگر میخواهید کتاب شما زیر نظر انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی به چاپ برسد، ترجیح این دانشگاه استفاده از قطع وزيری است. بنابراین در صورت تمايل صاحبان اثر، امکان چاپ کتاب در دو اندازه ديگر وجود دارد. اندازه کتب و متون جهت صفحه آرايی به قرار زير میباشد:

1. قطع وزيری

• اندازه صفحه: 175*245 ميلی متر
• اندازه متن: 120*200 ميلی متر
• فاصله متن تا حاشيه صفحه ها به قرار زير است: حاشيه از بالا: 25 ميلی متر: حاشيه از پايين: 20 ميلی متر: حاشيه از چپ و راست: 5/27 ميلی متر
• اندازه نهايی کتاب بعد ازچاپ، صحافی و برش 165*235 ميلی متر

2. قطع رقعی

• اندازه صفحه: 150*220 ميلی متر
• اندازه متن: 100*175 ميلی متر
• اندازه نهايی کتاب بعد ازچاپ، صحافی و برش 145*215 ميلی متر

3. قطع رحلی

• اندازه صفحه: 220 *295 ميلی متر
• اندازه متن: 170* 245 ميلی متر
• اندازه نهايی کتاب بعد ازچاپ، صحافی و برش 215 *290 ميلی متر
• همانطور که قبلاً اشاره گرديد، صفحه آرايی بهتر است مطابق با قطع وزيری صورت گيرد.

اجزای اصلی کتاب

اصول کلی نگارش کتاب

• فاصله بين سطور

 در نگارش کتاب ها فاصله بين سطور يک (Line Spacing: Single) توصيه می گردد.

• نوع و اندازه قلم

توصيه می گردد نگارندگان از قلم های زير جهت تايپ کتب خود استفاده کنند. در صورتی که به دليل موجه از قلم های زير استفاده نمی کنيد، لطفاً فايل فونت خود را در لوح فشرده نهايی کتاب گنجانده و سپس تحويل ناشر دهند.

اندازه قلم برای متون فارسی و عربی 12 و يا 13 و برای متون انگليسی و ساير زبان ها 11 و يا 12 توصيه می گردد.

 در تايپ متن لطفاً دقت نمايد قبل از نقطه و کاما، فاصله (Space) وجود نداشته باشد و همچنين دقت نمايد بعد از نقطه، کاما، پرانتز بسته و … فاصله (Space) وجود داشته باشد.

• Alignment

 به جز در موارد ضروری، Alignment (چينش) متن بايد در متن کتاب مساوی از هر دو طرف باشد (Justify باشد).

• اندازه قلم و نوع

آن بایستی در طول متن کتاب و سطوح تيتری آن يکسان باشد.

• شماره زيرنويس ها

حتماً در کتاب های فارسی به زبان فارسی باشد. دقت فرماييد اگرچه لغت زيرنويس شده غير فارسی (انگليسی) است، ليکن شماره آن بايد فارسی باشد.

• توضيحات

 جدول ها در بالای جدول و توضيحات تصاوير و نمودارها در پايين آنها و با Alignment وسط نگارش شوند.

• فرورفتگی متن

(در ابتدای پاراگراف و متن کتاب) با فاصله (Space) صورت نگرفته باشد، بلکه از طريق Tab و يا تنظيمات پاراگراف (Paragraph) صورت گرفته باشد.

• منابع

بايد بر اساس حروف الفبای فاميل نويسندگان مرتب شده باشند و ترجيحاً فرورفتگی آنها بايد به صورت Hanging باشد. ابتدا منابع فارسی و عربی آورده شوند و سپس با ادامه شماره منابع فارسی و عربی، منابع ساير زبانها که رسم الخط انگليسی دارند آورده شوند. به عبارت ديگر شماره گذاری منابع غير فارسی بايد در ادامه منابع فارسی و بدون گذاشتن سطر خالی باشد. لطفاً مد نظر قرار دهید. که زبان لاتين قرن هاست منسوخ شده است. به همين دلیل از ذکر عبارت لاتين برای منابع غير فارسی زبان خودداری نمايد.

• شماره گذاری صفحه ها

 جهت وارد نمودن شماره صفحه، ترتيب صفحه ها بر اساس ترتيب اعلام شده در قسمت اجزاء کتاب است. لطفاً دقت فرمايد که شماره صفحه از تقديم نامه شروع می شود. شماره صفحه های تقديم نامه، فهرست مطالب و پيشگفتار در کتاب های فارسی با حروف الفبای فارسی، در کتاب های عربی با حروف الفبای عربی و در کتاب های انگليسی با اعداد رومی بصورت ايتاليک شماره گذاری می گردد. شماره گذاری با عدد از مقدمه آغاز شده و تا پايان کتاب ادامه می يابد. به عبارت ديگر:

• صفحه هايی که شماره صفحه ندارند: صفحه بسم الله، صفحه عنوان، صفحه حقوقی
• صفحاتی که شماره صفحه بصورت حروف الفبا و يا اعداد رومی است: تقديم نامه، فهرست مطالب و پيشگفتار
• صفحه هايی که شماره صفحه با اعداد دارند: مقدمه، متن کتاب، پيوست، واژه‌نامه و کتابنامه

طرح روی جلد

ارائه طرح روی جلد، اجزای اصلی کتاب

نويسنده عهده دار مکاتبات، ملزم به ارائه طرح روی جلد در دو مرحله میباشد: طرح جلد اوليه (جهت اخذ شابک) و طرح جلد نهايی (جهت چاپ). تفاوت طرح نهايی جلد کتاب با طرح اوليه، درج شدن شابک بصورت بارکد بر روی پشت جلد میباشد. در طرح نهايی جلد کتاب، بايستی شابک به شکل بارکد با زمينه ی سفيد در گوشة سمت چپ پشت جلد قرار داده شود.

ذکر نام مؤلفان و مترجمان

روی جلد کتاب فقط “نام” و “نام خانوادگی” صاحب (صاحبان) اثر ذکر شود. و از ذکر واژه ها يا عبارات ديگر مثل دکتر، مهندس، عضو هيأت علمی و ….. خودداری شود.

• مکان ذکر محل فعاليت و سمت صاحبان اثر در صفحه عنوان و صفحه حقوقی کتاب میباشد.
• بهتر است در طرح روی جلد از نگارش عبارت مؤلف و…. خودداری گردد و تنها به ذکر اسامی مؤلفان اشاره گردد. فقط در کتاب های ترجمه ای ذکر نام مؤلفان اصلی به زبان فارسی و مترجمان لازم است.
• بايد چکيده ای از محتوای علمی کتاب (در چند سطر) در پشت جلد کتاب درون کادر آورده شود.
• بهتر است نويسندگان خلاصه ای از مشخصات خود را به همراه ذکر عناوين ديگر آثار خود در صفحات اول داخل کتاب بياورند.
• با توجه به اينکه کتاب بعد از چاپ و صحافی برش میخورد، از طراح خود بخواهيد تا نوشته ها و آرم جلد کتاب را با فاصله مناسب از حاشيه طرح جلد قرار دهد.